HALİT REFİĞ Biyografisi

Halit Refiğ kimdir?

(5 Mart 1934 İzmir, Türkiye -11 Ekim 2009, 75 yaşında)

Yaşamı
1934’te İzmir’de dünyaya geldi. Annesiyle babasının aileleri 1913'te Balkan Savaşı sonrasında Selanik'ten İstanbul'a göç etmiştir. Soyadı Kanunu çıkınca Refik dedesi ismini yumuşatarak Refiğ yapmış ve bunu ailenin soyadı olarak seçmiştir.
İlk ve orta öğrenimini Şişli Terakki Lisesinde tamamladı. Robert Kolej Mühendislik Bölümünde okudu. Sinema alanında çalışma fırsatını şöyle anlatıyor: "O zamanlar Tünel (Beyoğlu) civarında Necip Erses adlı bir zatın “Ses Stüdyosu” vardı. Bu stüdyoda genelde yabancı filmlerin dublajı yapılıyordu ve çok az sayıda da bazı yerli filmlerin işleri yapılmaktaydı. Robert College'de mühendislik eğitimi görmekteyken 1952 yazında ben o stüdyoyu buldum, gittim ve dedim ki 'Ben bu stüdyoda çalışmak istiyorum ve hiçbir ücret talep etmiyorum.' Tabii ücretsiz çalışma teklifi olduğunda bu kolay kolay reddedilen bir şey değil. Beni işe aldılar. Bir yaz boyunca ben orada Türkiye'de sinemanın teknik altyapısını öğrenmeye çalıştım."[1]
1953 yazında gittiği İngiltere'de sinema ilgisine devam ederken şu kararı alır: "4 ay kaldığım İngiltere'de o zaman benim bu işe çekirdekten başlamamın tek çare olduğunu düşündüm. Eğitimden umudu kestim ve bir an önce Türkiye'ye dönüp askerliğimi yapıp doğrudan doğruya sinemada çalışma imkânı aramaya karar verdim."
2 yıllık okul bittikten sonra askerliğe başvurur, Eskişehir Polatlı'da Yedek Subay Topçu Okuluna alınır. İngilizce bilenlerden Kore'ye gitmek isteyenlerin müracaat etmeleri istenince gönüllü olur. Refiğ gönüllü olmasını "Çünkü bu bana çok merak ettiğim Doğu dünyasını görme imkânı da veriyordu." diye açıklıyor. 1954'te Kore'ye gittiğinde ateşkes imzalanmıştı. Bu sırada amatörce 8mm filmler çekti. O süreci sinemada kendini yetiştirme şansı olarak değerlendirir. Orada çektiği belge filmleri daha sonra oluşan Türk Film Arşivi'ne verir.
4 Şubat 1956'da Akis dergisinde ilk sinema yazısını yazar. Haftalık devam ettiği yazıları için Refiğ "Ukalalık seviyesi oldukça yüksek, oldukça yukarıdan atan bir ifade vardı. İlk yazılarımda, Akis'in diğer sayfalarında da büyük ölçüde olduğu gibi, imza yoktu ama ilgi uyandırmakta gecikmediler." diyor.
1956'dan yönetmenliğe başladığı 1960'a kadar haftalık Akis dergisi, aylık Sinema dergisi, Yeni Sabah gazetesi ve Akşam gazetesinde sinema yazıları yazar. Nijat Özön, Giovanni Scognamillo ile arkadaşlığı başlar.
Atıf Yılmaz’ın "Yaşamak Hakkımdır" isimli filminin asistanlığını yaparak sinema alanındaki ilk çalışmasını gerçekleştirdi. 1960’ta ilk filmi olan “Yasak Aşk”ı çekti. 1963’te Şehirdeki Yabancı, 1964’te Gurbet Kuşları, Haremde Dört Kadın ve Bir Türk'e Gönül Verdim filmlerini çekti ve bu filmlerle Moskova, Yeni Delhi ve Sorrento Film Festivallerinde çeşitli ödüller kazandı. 1964 yılında Gurbet Kuşları ile Antalya Altın Portakal Film Festivali'nde En İyi Yönetmen Ödülü'nü aldı.
70'li yıllarda Türk sinemasının bunalıma girmesiyle televizyon filmlerine yöneldi. 1974'te Türkiye'de ilk defa İDGSA Film Arşivi tarafından başlatılan eğitim çalışmalarına katıldı ve Sinema Kursları'nda öğretmen olarak görev aldı. 1975'ten itibaren İDGSA Sinema-TV Enstitüsünde (sonradan Mimar Sinan Üniversitesi Sinema-TV Bölümü) öğretim görevlisi olarak çalışmaya başladı.
1975'te TRT Kurumu adına çektiği "Aşk-ı Memnu" ile TV dizilerine öncü oldu ve dikkatleri üzerine çekti. TRT'de danışman kurulunda görev aldı. TRT Kurumu adına 1981 yılında gerçekleştirdiği, Kemal Tahir'in aynı adlı romanından uyarladığı "Yorgun Savaşçı" adlı TV dizisinin yakıldığı ilan edildi. 1993'te HBB özel TV kanalı için Tunca Yönder, Kemal Tahir'in romanı Yorgun Savaşçı'yı yeniden dizi olarak çekince, TRT de rekabete kapıldı. Negatifleri yakılmadan önce videoya aktarılmış bir kopyası arşivden çıkarılarak Halit Refiğ'in çektiği dizi yayına sokuldu.
Halit Refiğ şöyle anlatmış: "Yorgun Savaşçı gibi bir olay... ortaya çıkması beş sene sürüyor: 1978-1983. Yapılmasına karar verilen tarih 14 Ekim 1978. Tamamlanıp kuruma teslim edilişi Nisan 1983. Evet. Ve yakıldığı hikâyesi on yıl konuşuluyor. 83'ten 93'e kadar. 93'te de iki tane Yorgun Savaşçı birden gösteriliyor. Birisi HBB televizyonunda yeniden yapılanı. Diğeri de aynı gün aynı saatte TRT'de. Nev'i şahsına münhasır bir olay."
1976'da ABD'de Wisconsin Üniversitesinde, 1984 yılında Ohio Denison Üniversitesinde eğitim çalışmalarına katıldı. Öğrencileri ile birlikte "The Intercessors", "In the Wilderness" adlı filmleri gerçekleştirdi. Olgunluk döneminde daha çok düşünsel yanı ağır basan ürünler verdi. "Teyzem", "Hanım", Karılar Koğuşu, "İki Yabancı", "Köpekler Adası" gibi filmleriyle yurt içinde ve dışında birçok ödül kazandı. Yurt dışındaki festivallerde filmleri için özel bölümler ayrıldı, çeşitli konferans, seminer vb. toplantılara konuşmacı olarak katıldı. Yaşamı ve eserleri Ahmet Toklu'nun Bir Yorgun Savaşçı Halit Refiğ kitabına konu olmuştur. Ayrıca, hayatı ve filmleri üzerine detaylı söyleşilerin yer aldığı Düşlerden Düşüncelere adlı bir kitap vardır (İbrahim Türk, Kabalcı Yayınları, 2001).
Refiğ 2008'de katıldığı "Yeşilçam'a Yeniden Bakmak" panelinde, son çektiği filmin, Nebil Özgentürk'ün "Türkiye'nin Hatıra Defteri" adlı belgesel dizisinin 2. bölümü için, Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun eserinden hareketle çektiği 8,5 dakikalık "Zoraki Diplomat" adlı kısa film olduğunu belirtmişti.
Safra kanalında tümör tedavisi gördüğü hastanede 11 Ekim 2009'da 75 yaşında İstanbul'da öldü. İstanbul Zincirlikuyu Mezarlığı'na defnedildi.
Ulusal Sinema kavgası
Halit Refiğ 1965 sonrası "Ulusal Sinema" teorisini oluşturmaya çalışan, bu konuda örnek filmler yapan bir sinemacıdır. Arkadaşları Metin Erksan, Lütfi Akad, Duygu Sağıroğlu, Sami Şekeroğlu bu teori üzerine yazılar yazmış, tartışmalara katılmışlardır. O yıllarda tartışma daha çok Onat Kutlar'ın başında bulunduğu Sinematek ile olmuştur.
Refiğ 1968 tarihli Ulusal Sinema dergisinde tartışmaya şöyle değinmiş: "'Türkiye'de bugüne kadar hiç film yapılmadı' demek iyi film yapmak için yeterli bir dayanak değildir. İnkârcılık iyi sanatın değil beceriksiz blöfçülüğün bir yoludur. Türkiye'de sinema üzerine düşünme sevdasında kişiler, bazı şeyleri yeniden keşfetmek, daha önce söylenenleri gereksiz tekrarlamak istemiyorlarsa bu alanda yaşadıkları ana kadar neler yapıldığını, nerelere varıldığını bilmek zorundadırlar. Türkiye'de sinema sanatını bugüne kadar en ileri götüren kişilerden biri Lütfi Akad, öbürü de Metin Erksan'dır. Ulusal Türk Sineması ancak onların ve belli başlı öbür sinemacıların eserlerinin tam bir araştırılması ve değerlendirilmesi yapılarak geliştirilebilir. Yoksa, Amerika'daki ustalar ne yaptı, Avrupa'daki gençler ne etti diyerek "bayıldım, bittim" hayranlık kasideleri döktürmekle hiçbir iş görülmez.
Bu teori üstüne hazırladığı kitap 1971 ve 2009'da yayımlanmıştır.
Aldığı ödüller

1964, 1. Antalya Altın Portakal Film Festivali, En İyi Film Ödülü, Gurbet Kuşları
1964, 1. Antalya Altın Portakal Film Festivali, En İyi Yönetmen Ödülü, Gurbet Kuşları
1985, Kültür ve Turizm Bakanlığı Özel Ödülleri, Başarı Ödülü, Alev Alev
1989, 26. Antalya Altın Portakal Film Festivali, En İyi Yönetmen, Hanım
1990, 27. Antalya Altın Portakal Film Festivali, En İyi Yönetmen, Karılar Koğuşu
2000, 19. Uluslararası İstanbul Film Festivali, Onur Ödülü

Filmografi
Filmleri - Yönetmen

Yasak Aşk, 1961
Seviştiğimiz Günler, 1962
Gençlik Hülyaları, 1962
Şehirdeki Yabancı, 1963
Şafak Bekçileri, 1963
Gurbet Kuşları, 1964
İstanbul'un Kızları, 1964
Şehrazat, 1964
Evcilik Oyunu, 1964
Haremde Dört Kadın, 1965
Kırık Hayatlar, 1965
Güneşe Giden Yol, 1965
Canım Sana Feda, 1965
3 Korkusuz Arkadaş, 1966
Erkek Ve Dişi, 1966
Karakolda Ayna Var, 1966
Kız Kolunda Damga Var, 1967
Sıladan Mektup, 1968, Belgesel
Bir Türk'e Gönül Verdim, 1969
Yaşamak Ne Güzel Şey, 1970
Adsız Cengaver ve Sultan Gelin, 1970
Sevmek Ve Ölmek Zamanı, 1971
Ali Cengiz Oyunu, 1971
Çöl Kartalı, 1972
Aşk Fırtınası, 1972
Fatma Bacı, 1972
Acı Zafer, 1972
Kızın Var Mı Derdin Var, 1973
Yedi Evlat İki Damat, 1973
Vurun Kahpeye, 1973
Sultan Gelin, 1973
Aşk-ı Memnu (dizi, 1975), 6 bölüm
The Intercessors (Arabulucular), 1977, Orta metrajlı film
Sedad Hakkı Eldem ve Ulusal Mimarlık, 1977, Belgesel
Robert College/Old and New, 1978, Belgesel
Yaşam Kavgası, 1978
Cemal Reşit Rey 75 Yaşında, 1979, Belgesel
Şişli Terahhi 100. Yıl, 1979, Belgesel
Atatürk ve Sanat, 1982, Belgesel
O Kadın, 1982
Leyla İle Mecnun, 1982
İhtiras Fırtınası, 1983
Beyaz Ölüm, 1983
Yorgun Savaşçı, 1983, TV dizisi, 8 bölüm
In The Wilderness, 1984, Orta metrajlı film
Alev Alev, 1984
Son Darbe (2), 1985
Ölüm Yolu, 1985
Paramparça, 1985
Kıskıvrak, 1986
Teyzem, 1986
Yarın Ağlayacağım, 1986
Kızımın Kanı, 1987
Kurtar Beni, 1987
Kızım ve Ben, 1988
Hanım, 1989
Karılar Koğuşu, 1990
İki Yabancı, 1991
Zirvedekiler, 1994, TV dizisi, 18 bölüm
Sarah ile Musa, 1996, TV dizisi, 5 bölüm
Köpekler Adası, 1996
Midasın Düşü, 1997, TV filmi
Affet Bizi Hocam, 1998, TV dizisi, 16 bölüm
Gelinlik Kız, 2000, TV filmi
Zoraki Diplomat, 2007, Kısa film

Filmleri - Yapımcı

İstanbul'un Kızları, 1964
Canım Sana Feda, 1965
İki Yabancı, 1991

Filmleri - Senaryo

Yaşamak Hakkımdır, 1958 (Atıf Yılmaz ile)
Ala Geyik, 1959 (Yılmaz Güney, Atıf Yılmaz ile) (Eser: Yaşar Kemal)
Karacaoğlan'ın Kara Sevdası, 1959 (Yılmaz Güney, Atıf Yılmaz, Yaşar Kemal ile)
Mahallenin Sevgilisi, 1960 (Öykü: Bülent Oran)
Suçlu, 1960 (Atıf Yılmaz ile) (Eser: Orhan Kemal)
Ölüm Peşimizde, 1960 (Ertem Göreç, Bülent Oran ile)
Kırık Çanaklar, 1960 (Lale Oraloğlu, Bülent Oran ile) (Eser: Edmund Morris)
Yasak Aşk, 1961
Güneş Doğmasın, 1961 (Orhan Elmas ile) (Eser: Graham Greene)
Avare Mustafa, 1961 (Lütfi Akad, Memduh Ün ile) (Eser: Orhan Kemal)
Seviştiğimiz Günler, 1962 (Öykü: Orhan Elmas)
Şehirdeki Yabancı, 1962 (Öykü: Halit Refiğ) (Senaryo: Vedat Türkali)
Şafak Bekçileri, 1963
Gurbet Kuşları, 1964 (Tiyatro Oyunu: Ocak, Turgut Özakman)
İstanbul'un Kızları, 1964
Şehrazat, 1964
Evcilik Oyunu, 1964 (Bülent Oran ile)
Haremde Dört Kadın, 1965 (Kemal Tahir ile)
Kırık Hayatlar, 1965 (Eser: Halit Ziya Uşaklıgil)
Güneşe Giden Yol, 1965 (Monte Kristo, Aleksander Dumas)
Canım Sana Feda, 1965 (Safa Önal ile)
Üç Korkusuz Arkadaş, 1966 (Üç Silahşorlar, Aleksander Dumas)
Erkek ve Dişi, 1966 (Bülent Oran ile) (Eser: Carmen, Prosper Merime)
Karakolda Ayna Var, 1966
Kız Kolunda Damga Var, 1967
Yasak Sokaklar, 1965 (Bülent Oran, Feyzi Tuna ile)
Aslan Pençesi, 1966 (Öykü: Halit Refiğ) (Senaryo: Bülent Oran, Memduh Ün)
Can Yoldaşları, 1966 (Memduh Yükman ile)
Kanlı Hayat, 1967
Yaprak Dökümü, 1967 (Orhan Kemal ve Memduh Ün ile) (Eser: Reşat Nuri Güntekin)
Son Gece, 1967 (Memduh Ün ile) (Eser: Esat Mahmut Karakurt)
Aslan Yürekli Kabadayı, 1967 (Bülent Oran, Memduh Ün ile) (Eser: Mickey Spillane)
Bir Türke Gönül Verdim, 1969
Yaşamak Ne Güzel Şey, 1970
Adsız Cengaver, 1970
Ali Cengiz Oyunu, 1971
Çöl Kartalı, 1972 (Bülent Oran ile)
Fatma Bacı, 1972
Acı Zafer, 1972 (Şevki Tosunoğlu ile)
Kızın Var Mı Derdin Var, 1973 (Safa Önal ile) (Filmden uyarlama: Father of the Bride, Vincente Minelli)
Vurun Kahpeye, 1973, (Orhan Aksoy ile) (Eser: Halide Edip Adıvar)
Aşk-ı Memnu, 1975 (Eser: Halit Ziya Uşaklıgil)
The Intercessors (Arabulucular), 1977 (Öykü: August Derleth)
Sedad Hakkı Eldem ve Ulusal Mimarlık, 1977, Belgesel
Robert College/Old and New, 1978, Belgesel
Yaşam Kavgası, 1978 (Nezihe Araz ile)
Cemal Reşit Rey 75 Yaşında, 1979, Belgesel
Şişli Terahhi 100. Yıl, 1979, Belgesel
Atatürk ve Sanat, 1982, Belgesel
İhtiras Fırtınası, 1983
Beyaz Ölüm, 1983 (Türker İnanoğlu ve Erdoğan Tünaş ile)
Yorgun Savaşçı, 1983 (Eser: Kemal Tahir)
Gülsüm Ana, 1982 (Öykü: Halit Refiğ) (Senaryo: Tanju Gürsu, Safa Önal)
In The Wilderness, 1984 (Elliott Stout ile)
Son Darbe, 1985
Yarın Ağlayacagım, 1986 (İlhan Engin ile)
Kurtar Beni, 1987 (Mustafa Kutlu ile)
Arkadaşım Şeytan, 1988 (Atıf Yılmaz, Halit Refiğ ve Ayşe Şasa'nın katkılarıyla Senaryo: Ümit Ünal)
Hanım, 1989 (Nezihe Araz ile)
Karılar Koğuşu, 1990 (Eser: Kemal Tahir)
İki Yabancı, 1991
Köpekler Adası, 1996
Midas'ın Düşü, 1997 (Öykü: Nazlı Eray)
Gelinlik Kız, 2000 (Öykü: Selim İleri)

Filmleri - Yönetmen yardımcısı

Alageyik, 1958
Karacaoğlan'ın Kara Sevdası, 1959
Şoför Nebahat, 1960
Mahallenin Sevgilisi, 1960
Kırık Çanaklar, 1960

Filmleri - Danışman

Yorgun Savaşçı, 1993 (TV dizisi) (Yönetmen: Tunca Yönder)

Kitapları

Gazi ile Latife11 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 1993
Aşk ve Ölüm Senaryoları11 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2006
Doğruyu Aradım Güzeli Sevdim11 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2009
Puşkin Erzurum'da11 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2009
Şeytan Aldatması11 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2009
Ulusal Sinema Kavgası11 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2009
Koca Sinan11 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2009
Kemal Tahir'le Birlikte11 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2015