İran'da değişim rüzgârları

Iran son birkaç aydır eskisinden çok farklı.

Özellikle İsrail’in hava saldırılarının ardından rejimin ülke içinde uğradığı prestij kaybı, molla rejiminin kendi halkıyla karşı karşıya gelmekten çekinmesine neden oldu.

Bu çekingenlik sokağa daha fazla özgürlük ve daha fazla tolerans olarak yansıyınca da, ülkede bir çeşit gençlik rönesansı ve ‘Neşe ve Eğlence Devrimi’ başladı.

The New York Times gazetesi muhabirleri Farnaz Fassihi and Sanam Mahoozi, ülkede artık açık hava konserlerinde başı açık kadınların kısa kollu tişörtleriyle dans ettiğini yazıyor.

İran’daki bu çarpıcı değişimi New York Times’ın haberinden aktarıyoruz:

***

Binlerce genç erkek ve kadın, saçları açık, kot pantolon ve kısa kollu üstler giymiş, tıklım tıklım dolu bir açık hava pop konserinde zıplayıp dans ediyor ve şarkı söylüyordu. Şehrin başka bir yerinde gençler, sert rock müzik yapan bir sokak grubunun ritmine ayak uyduruyordu. Ve çok sayıda insan, devasa renkli sanat enstalasyonları, ışık gösterileri ve farklı mekanlarda canlı müzikten oluşan bir festival olan Tasarım Haftası’nı deneyimlemek için şehri dolaşıyordu.

Burası New York veya Berlin değil. İran’ın başkenti Tahran’da, gençler son aylarda toplumsal bir rönesansa öncülük ediyor. Geçen ay, beş günlük bir caz festivali kafeleri ve sanat galerilerini performans alanlarına dönüştürdü.

Beş yıl önceye göre büyük tezat

Bu durum, kadınların birkaç tutam saç gösterdikleri için dövülüp polis minibüslerine sürüklenebildiği, güvenlik güçlerinin ev partilerini dağıtmak için evlere baskın düzenlediği ve halka açık yerlerde dans etmenin yasak olduğu beş yıl öncesiyle tam bir tezat oluşturuyor. 

“Toplum, adeta bir deri değişimi gibi, çok hızlı bir şekilde değişiyor. Sosyal alanda gördüğümüz açılımların yanı sıra, tabuları yıkan korkusuz bir genç nesil var,” diyor Tahranlı 33 yaşındaki moda eleştirmeni ve tasarımcısı Donya Amiri bir röportajda. “Genç nesil temel özgürlüklerini istiyor ve bunları büyük bir azimle elde ediyor.”

Sosyal medyada paylaşılan çok sayıda video ve aralarında sanatçılar, tasarımcılar, müzisyenler, girişimciler, üniversite öğrencileri, sosyologlar ve siyasi analistlerin de bulunduğu yirmiden fazla İranlıyla yapılan röportajlar, tabandan gelen bir değişimin sancılarını çeken bir ülkeyi tasvir ediyor.

İran eski İran ama bir şeyler de değişiyor

Siyasi muhalefete hâlâ müsamaha gösterilmiyor, idamlar ve idam cezaları sık sık uygulanıyor ve güvenlik güçleri Kasım ayı başlarında sistemi eleştiren en az dört akademisyen, ekonomist ve yazarı tutukladı. 

Ancak daha fazla sosyal özgürlük için kampanya yürüten kalp cerrahı Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan’ın hükümeti, değişim dalgasına karşı koymak konusunda isteksiz veya aciz görünüyor ve belki de baskıların ters tepip huzursuzluğu körüklemesinden endişe duyuyor.

Hükümet halihazırda kriz üstüne krizle uğraşıyor; bunlar arasında kötü bir ekonomi, İsrail ile savaştan toparlanma ve akut su ve enerji kaynakları kıtlığı da var. Dans ise kasveti dağıtıyor.

Sadece Tahran değil

Festivaller sadece Tahran ile sınırlı değil. Ülke genelinde, büyük ve küçük şehirlerde konserler ve festivaller düzenleniyor ve muazzam kalabalıklar çekiyor. 

Dindar ve muhafazakar bir şehir olan Yezd’de, bir zamanlar yasak olan devrim öncesi dönemden pop şarkılarının hep birlikte söylendiği bir konser düzenlendi. 

Kerman şehri, Ekim ayında erkeklerin ve kadınların yan yana koştuğu bir çöl maratonuna ev sahipliği yaptı; sabah yogası ve grup egzersizleri birçok parkta vazgeçilmez hale geldi; sokak müzisyenleri, özellikle de solo şarkı söyleyen kadınlar, yaygın manzaralar haline geldi; hip-hop dansçıları Şiraz ve diğer yerlerde boy gösterdi; Karaj’daki gibi kafelerde ve alışveriş merkezlerinde DJ’li doğaçlama dans partileri giderek yaygınlaşıyor.

“Mutluluk ve neşe hissetmemiz gerekiyor,” diyor Tahran’dan bir röportajda 26 yaşındaki güzellik uzmanı Parnia, intikam korkusuyla soyadının açıklanmamasını rica ederek. “Bu konserlere müzik dinlemek için gidiyorum; oradayken savaş veya çatışmayı düşünmüyorum, o anın tadını çıkarıyorum.”

Burning Man İsfahan!

İsfahan yakınlarındaki bir çölde, tur operatörleri Nevada’daki Burning Man festivali tarzında devasa heykeller ve ateş çukurları etrafında dans edilen çılgın partiler düzenliyor. 

Geleneklerin kalesi olarak bilinen Tahran’ın Kapalıçarşı’sı, kürk mantolar ve kaşmir şallarla kırmızı halı podyumunda süzülen kadın modellerin yer aldığı bir defileye ev sahipliği yaptı. 

Tahran’daki bazı restoranlar, kokteyl siparişlerine sessizce şarap ve bir shot votka ekliyor. Kadınların şarkı söyleyip dans etmesine getirilen kısıtlamalar nedeniyle İran’da nadiren görülen müzikal tiyatro da Tahran’a geldi. Sosyal medya paylaşımlarına göre, Oliver Twist ve Robin Hood hikayelerinin Broadway tarzı yorumları her gece kapalı gişe oynadı.

Değişim tabandan geliyor

Sosyal medya aracılığıyla dış dünyayla bağlantı kuran ve tutuklanma korkusunu azaltan yeni nesil İranlıların, sınırları zorlayarak kamusal alanları, uzun süredir karma toplantılar, dans, şarkı söyleme, alkol ve Batı tarzı etkinlikler üzerindeki katı kısıtlamalarıyla bilinen İslam hükümetinden geri almaları, tabandan gelen bir değişim.

Toplumsal gelişmeleri inceleyen bir sosyolog olan Fatemeh Hassani, Tahran’dan verdiği bir röportajda, gençler ikili bir hayat yaşamayı reddettikçe kamusal ve özel yaşam sınırlarının giderek belirsizleştiğini söyledi.

Hassani, “Son kırk yılda İran kültürünün büyük bir kısmı özel alanlarda var oldu: Evlerde, partilerde ve kısıtlı ortamlarda. Ancak bugün aynı değerler, duygular ve yaşam tarzları kamusal alanda yeniden üretiliyor,” dedi. 

Hükümet de konser ve festival düzenledi

Hükümet de bu trende biraz çekingen de olsa katıldı. Eylül ayında, ülke genelinde mutluluk konserleri adı verilen bir dizi ücretsiz açık hava müzik etkinliği düzenledi ve milliyetçiliği pekiştirmek için en iyi şarkıcıları ve grupları halka açık performans sergilemeye davet etti.

12 günlük bu girişim Haziran ayında İsrail’e karşı gerçekleşti. Bu hamle türünün ilk örneğiydi: İran hükümeti kutlama etkinliklerini genellikle camilerde halk namazlarıyla düzenliyor, pop konserleriyle değil.

Toplumsal mutluluk

Hükümet sözcüsü Fatemeh Mohajerani, Eylül ayında yerel medyaya verdiği demeçte, “Milyonlarca insanın katıldığı konserler düzenlemek birliğimizi güçlendiriyor” dedi. Sokak konserleri gibi etkinliklerin “toplumsal mutluluğu artırmaya” yardımcı olacağını da sözlerine ekledi.

Bu hamle hem övgü hem de eleştiri topladı; bazıları hükümetin bir değişiklik olsun diye keyifli bir şey yaptığını söylerken, diğerleri bunu ikiyüzlülük olarak nitelendirerek insanların dikkatini ülkenin birçok sorunundan uzaklaştırmayı amaçladığını söyledi. 

Yine de, yerel haber medyasına göre bir milyondan fazla insanın katıldığı konserler büyük ilgi gördü ve istemeden de olsa İslamcı yöneticiler ile yeni nesil arasındaki büyüyen uçurumun bir göstergesi haline geldi.

Kısıtlamalar hafifledi

42 yaşındaki müzik gazetecisi ve konser organizatörü Bahman Babazadeh, Tahran’dan verdiği bir telefon röportajında, savaşın İran’da konserlerin nasıl düzenlenebileceğini değiştirdiğini söyledi. Hükümet, şarkı sözleri ve şarkı seçimini denetlemek, dans etmeyi yasaklamak ve kadınların başörtüsü takmasını zorunlu kılmak gibi kısıtlamaları hafifletiyordu. Babazadeh, Tahran, Şiraz ve İsfahan gibi büyük şehirlerde her gece ortalama en az dört konser düzenlendiğini ve binlerce katılımcının katıldığını söyledi.

Yaşlı muhafazakarlar rahatsız

Bu konserleri ve festivalleri İslami kurallardan sapma olarak gören, yargı ve güvenlik güçlerinin harekete geçmesi çağrısında bulunan ve bu hızla devam ederse İslam devriminin yakında ortadan kalkacağı uyarısında bulunan muhafazakârlar ise rahatsız. Bazı durumlarda yetkililer, çarşıdaki defileye ev sahipliği yapan mağaza gibi bir etkinliği kapatmak, bir konseri iptal etmek veya bir organizatöre para cezası vermek gibi adımlar attılar, ancak bu büyük ölçüde bir “Whac-a-Mole” oyununa benziyor. İran haber medyası geçen hafta, İstihbarat Bakanlığı’nın dini lider Ayetullah Ali Hamaney’e İslami toplumsal kurallardan uzaklaşma ve kadınların başörtüsü takma oranındaki düşüş hakkında gizli bir rapor sunduğunu ve Hamaney’in hükümete gençleri ve kadınları yeniden hizaya getirmesini emrettiğini bildirdi.

Ancak Cumhurbaşkanı Pezeşkiyan’ın iletişim sorumlusu Elias Hazrati, İran haber medyasına yaptığı açıklamada, hükümetin bu konuda “hassas” olduğunu, ancak “geçmişin başarısız yöntemlerini” kullanmayı planlamadığını ve başörtüsü konusundaki görüşlerinin “mantığa dayalı” olduğunu söyledi.

Eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad’ın kıdemli danışmanlarından Abdolreza Davari, sosyal medyada konuyla ilgili bir paylaşımda, “Z Kuşağı iktidara karşı kayıtsız ve kolektif bir saygısızlık durumuna ulaştı” dedi. Davari, Z Kuşağı İranlılarının “günlük yaşamlarına zorla müdahale edilmesine tahammül etmediklerini” ve “bu noktadan sonra İran’ın geleceğinin değişeceğini” de sözlerine ekledi. 

Neşe ve eğlence her şeyi unutturmuyor

Analistler, İran genelindeki neşe ve eğlencenin, genç neslin ülkeyi etkileyen ekonomik sorunlara veya İslam rejiminin ara sıra yaptığı baskı girişimlerine kayıtsız kaldığı anlamına gelmediğini söylüyor. Bazıları, kutlamaları, 2022’de Mahsa Amini adlı genç bir kadının ahlak polisi gözetiminde ölmesinin ardından ülke çapındaki protestoların ardından zorunlu başörtüsünü topluca terk eden kadınların önderlik ettiği harekete benzer bir direnç ve meydan okuma biçimi olarak tanımlıyor.

İran’daki siyasi toplumsal hareketler üzerine doktora tezi yazan ve Fransa’da yaşayan siyasi analist Mojtaba Najafi, “İran toplumu, bu direniş biçimleriyle iktidar yapısında bazı çatlaklar yaratmayı ve rejimi bazı olaylara boyun eğmeye zorlamayı başardı” dedi. 

İran’da yaklaşık 120 bin takipçisi bulunan Instagram içerik üreticisi Amir Sam, sık sık konser ve etkinlik videoları paylaşarak, gençlerin mutlu olduğunu görmekten mutluluk duyduğunu belirterek, “Umarım bu özgürlük ve sevinç İran’ın her köşesinde devam eder.” dedi

Kaynak: 10Haber